Đánh giá lại tài sản là một nghiệp vụ kế toán mang tính chiến lược, đặc biệt trong bối cảnh doanh nghiệp thực hiện sáp nhập, chia tách, hoặc chuyển đổi hình thức sở hữu. Trong hệ thống kế toán Việt Nam theo Thông tư 200/2014/TT-BTC, tài khoản 412 – Chênh lệch đánh giá lại tài sản được thiết kế nhằm phản ánh rõ ràng giá trị chênh lệch phát sinh khi các tài sản được điều chỉnh lại theo giá trị hợp lý. Trong bài viết này, chúng tôi sẽ tổng hợp và gửi đến bạn đọc các hướng dẫn về cách hạch toán tài khoản 412 theo Thông tư 200 đầy đủ, chính xác nhất.
1. Tài khoản 412 theo Thông tư 200 là tài khoản gì?
Tài khoản 412 theo Thông tư 200 là tài khoản Chênh lệch đánh giá lại tài sản. Tài khoản này được sử dụng để phản ánh số chênh lệch do đánh giá lại tài sản hiện có và tình hình xử lý số chênh lệch đó ở doanh nghiệp. Tài sản được đánh giá lại chủ yếu là TSCĐ, bất động sản đầu tư, một số trường hợp có thể và cần thiết đánh giá lại vật tư, công cụ, dụng cụ, thành phẩm, hàng hóa, sản phẩm dở dang…
2. Nguyên tắc kế toán của TK 412 – Chênh lệch đánh giá lại tài sản theo TT200
Theo khoản 1, Điều 68 Thông tư 200/2014/TT-BTC, nguyên tắc kế toán đối với TK412 được quy định như sau:
– Các trường hợp ghi nhận chênh lệch đánh giá lại tài sản vào TK 412:
- Có văn bản quyết định của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền yêu cầu đánh giá lại tài sản.
- Trong quá trình thực hiện chuyển đổi doanh nghiệp Nhà nước sang công ty cổ phần (cổ phần hóa).
- Các trường hợp đặc biệt khác được pháp luật quy định rõ ràng.
– Các trường hợp không sử dụng TK 412: Đối với hoạt động góp vốn bằng tài sản vào các đơn vị khác hoặc thay đổi cơ cấu sở hữu, phần chênh lệch giữa giá đánh giá lại và giá ghi sổ sẽ không được hạch toán vào Tài khoản 412.
Thay vào đó:
- Nếu phát sinh lợi nhuận, ghi nhận vào Tài khoản 711 – Thu nhập khác.
- Nếu phát sinh lỗ, ghi nhận vào Tài khoản 811 – Chi phí khác.
– Căn cứ xác định lại giá trị tài sản:
Giá trị mới của tài sản được xác lập trên cơ sở các nguồn đáng tin cậy như: Bảng giá do Nhà nước ban hành, kết luận của Hội đồng định giá hoặc báo cáo từ các tổ chức thẩm định giá chuyên nghiệp,…
– Nguyên tắc xử lý số chênh lệch: Mọi khoản chênh lệch phát sinh từ việc đánh giá lại tài sản đều phải được kế toán ghi nhận và xử lý phù hợp với các quy định pháp luật hiện hành, nhằm đảm bảo tính hợp pháp và minh bạch của thông tin tài chính.
3. Kết cấu và nội dung phản ánh của TK412
Tài khoản 412 đóng vai trò trung gian trong việc phản ánh sự biến động giá trị tài sản trước khi các khoản chênh lệch được xử lý theo đúng chuẩn mực kế toán và quy định pháp luật. Kết cấu và nội dung phản ánh của Tài khoản 412 – Chênh lệch đánh giá lại tài sản được quy định tại khoản 2, Điều 68 Thông tư 200/2014/TT-BTC, bao gồm:
– Bên Nợ:
- Phản ánh khoản chênh lệch làm giảm giá trị tài sản khi thực hiện đánh giá lại.
- Ghi nhận việc phân bổ hoặc xử lý phần chênh lệch tăng trước đó.
– Bên Có:
- Ghi nhận phần chênh lệch tăng về giá trị tài sản phát sinh từ quá trình đánh giá lại.
- Phản ánh việc xử lý khoản chênh lệch giảm trước đó.
– Tài khoản 412 có thể có số dư ở cả hai bên, tùy thuộc vào bản chất và thời điểm xử lý của khoản chênh lệch:
- Số dư bên Nợ: Thể hiện phần chênh lệch giảm do đánh giá lại tài sản nhưng chưa được xử lý theo quy định.
- Số dư bên Có: Phản ánh phần chênh lệch tăng chưa được phân bổ hoặc xử lý dứt điểm.
4. Hướng dẫn hạch toán một số nghiệp vụ kinh tế liên quan đến Tài khoản 412 theo TT200
(1) Khi có quyết định của Nhà nước về đánh giá lại tài sản cố định, bất động sản đầu tư, vật tư, hàng hóa… hoặc định giá khi tiến hành cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước, doanh nghiệp tiến hành kiểm kê, đánh giá lại tài sản và phản ánh số chênh lệch do đánh giá lại tài sản vào sổ kế toán.
– Đánh giá lại vật tư, hàng hóa:
+ Nếu giá đánh giá lại cao hơn trị giá đã ghi sổ kế toán thì số chênh lệch giá tăng, hạch toán:
Nợ các TK 152, 153, 155, 156
Có TK 412 – Chênh lệch đánh giá lại tài sản.
+ Nếu giá đánh giá lại thấp hơn trị giá đã ghi sổ kế toán thì số chênh lệch giá giảm, hạch toán:
Nợ TK 412 – Chênh lệch đánh giá lại tài sản
Có các TK 152, 153, 155, 156.
– Đánh giá lại TSCĐ và bất động sản đầu tư: Căn cứ vào bảng tổng hợp kết quả kiểm kê và đánh giá lại TSCĐ, bất động sản đầu tư:
+ Phần nguyên giá, giá trị còn lại, giá trị hao mòn điều chỉnh tăng, hạch toán:
Nợ các TK 211, 213, 217 (Phần nguyên giá điều chỉnh tăng)
Có TK 214 – Hao mòn TSCĐ (Phần giá trị hao mòn điều chỉnh tăng)
Có TK 412 – Chênh lệch đánh giá lại tài sản (Giá trị còn lại tăng).
+ Phần nguyên giá, giá trị còn lại, giá trị hao mòn điều chỉnh giảm, hạch toán:
Nợ TK 412 – Chênh lệch đánh giá lại tài sản (Giá trị còn lại điều chỉnh giảm)
Nợ TK 214 – Hao mòn TSCĐ (Phần giá trị hao mòn điều chỉnh giảm)
Có các TK 211, 213, 217 (Phần nguyên giá điều chỉnh giảm)
(2) Cuối năm tài chính xử lý chênh lệch đánh giá lại tài sản theo quyết định của cơ quan hoặc cấp có thẩm quyền:
– Nếu tài khoản 412 có số dư bên Có, và có quyết định bổ sung Vốn đầu tư của chủ sở hữu, hạch toán:
Nợ TK 412 – Chênh lệch đánh giá lại tài sản
Có TK 411 – Vốn đầu tư của chủ sở hữu.
– Nếu tài khoản 412 có số dư bên Nợ, và có quyết định ghi giảm Vốn đầu tư của chủ sở hữu, hạch toán:
Nợ TK 411 – Vốn đầu tư của chủ sở hữu
Có TK 412 – Chênh lệch đánh giá lại tài sản.
5. Các câu hỏi thường gặp liên quan đến TK412 theo TT200
Ai có thẩm quyền xác định lại giá trị tài sản để làm căn cứ hạch toán TK412?
Giá trị đánh giá lại tài sản phải được xác định bởi:
- Bảng giá do Nhà nước ban hành (Nếu có).
- Hội đồng định giá tài sản (thành lập theo quyết định của cơ quan Nhà nước).
- Tổ chức thẩm định giá độc lập có chức năng hoạt động hợp pháp.
Lưu ý: Không được sử dụng giá do doanh nghiệp tự ước tính để làm căn cứ hạch toán vào TK412.
TK412 có ảnh hưởng đến báo cáo tài chính không?
Có. TK412 ảnh hưởng trực tiếp đến phần vốn chủ sở hữu trên bảng cân đối kế toán. Việc ghi nhận chênh lệch đánh giá lại tài sản sẽ làm thay đổi giá trị tài sản thuần của doanh nghiệp. Do đó, cần đảm bảo rằng tất cả các khoản ghi nhận vào TK412 đều có cơ sở pháp lý rõ ràng và đúng nguyên tắc kế toán.
Có được phân phối lợi nhuận dựa trên số dư TK412 không?
Không. TK412 không phải là nguồn lợi nhuận thực tế phát sinh từ hoạt động kinh doanh nên không được sử dụng để chia cổ tức hoặc trích lập các quỹ. Đây là khoản chênh lệch tạm thời phản ánh sự thay đổi về giá trị tài sản và chỉ có thể xử lý theo đúng quy định của Nhà nước.
Tạm kết:
Tài khoản 412 theo Thông tư 200 không đơn thuần là một chỉ số kế toán mà còn là công cụ phản ánh những thay đổi thực chất về giá trị tài sản trong doanh nghiệp. Trong bối cảnh kinh tế không ngừng biến động, việc chủ động kiểm soát các nghiệp vụ liên quan đến đánh giá lại tài sản sẽ là lợi thế quan trọng giúp doanh nghiệp thích ứng linh hoạt hơn để phát triển vững mạnh.
