Vấn đề ghi nhận nợ phải trả từ phát hành trái phiếu ngày càng trở nên quan trọng trong bối cảnh các doanh nghiệp đẩy mạnh huy động vốn qua thị trường tài chính. Trong hệ thống tài khoản kế toán Việt Nam, tài khoản 343 theo Thông tư 200 được thiết kế nhằm phản ánh chính xác các nghiệp vụ liên quan đến trái phiếu. Bài viết này sẽ tổng hợp và gửi đến các bạn những hướng dẫn chi tiết về cách hạch toán TK 343 theo quy định tại TT200.
1. Tài khoản 343 theo Thông tư 200 là tài khoản gì?
Theo Điều 59 Thông tư 200/2014/TT-BTC, tài khoản 343 là tài khoản Trái phiếu phát hành, chỉ áp dụng ở doanh nghiệp có vay vốn bằng phương thức phát hành trái phiếu. Tài khoản này dùng để phản ánh tình hình phát hành trái phiếu, bao gồm cả trái phiếu chuyển đổi và tình hình thanh toán trái phiếu của doanh nghiệp.
Ngoài ra, tài khoản 343 cũng được sử dụng để phản ánh các khoản chiết khấu, phụ trội trái phiếu phát sinh khi phát hành trái phiếu và tình hình phân bổ các khoản chiết khấu, phụ trội khi xác định chi phí đi vay tính vào chi phí sản xuất, kinh doanh hoặc vốn hóa theo từng kỳ.
2. Nguyên tắc kế toán của TK 343 – Trái phiếu phát hành theo TT200
Căn cứ khoản 1, Điều 59 Thông tư 200/2014/TT-BTC, nguyên tắc kế toán đối với TK343 bao gồm:
– Về lãi suất thực tế:
Lãi suất thực tế, hay còn gọi là lãi suất hiệu lực, là cơ sở để xác định giá trị hiện tại của các khoản thanh toán từ trái phiếu. Đây là lãi suất cho vay phổ biến của các ngân hàng thương mại tại thời điểm phát hành trái phiếu. Trường hợp không xác định được mức lãi suất này, doanh nghiệp sẽ áp dụng lãi suất có thể vay trên thị trường thông qua các công cụ nợ không có quyền chuyển đổi, chẳng hạn như trái phiếu thường hoặc khế ước vay vốn thông thường.
– Nguyên tắc kế toán trái phiếu thường (TK 3431):
Việc phát hành trái phiếu thường có thể xảy ra dưới ba hình thức:
- Phát hành ngang giá: Giá phát hành bằng mệnh giá, thường xảy ra khi lãi suất thị trường trùng với lãi suất danh nghĩa.
- Phát hành có chiết khấu: Giá phát hành thấp hơn mệnh giá, phát sinh khi lãi suất thị trường cao hơn lãi suất danh nghĩa.
- Phát hành có phụ trội: Giá phát hành cao hơn mệnh giá, xuất hiện khi lãi suất thị trường thấp hơn lãi suất danh nghĩa.
Chiết khấu hoặc phụ trội chỉ phát sinh tại thời điểm phát hành và không thay đổi về sau, dù lãi suất thị trường có biến động. Doanh nghiệp phải ghi nhận và theo dõi riêng từng khoản chiết khấu, phụ trội cho từng loại trái phiếu phát hành, đồng thời phân bổ dần các khoản này vào chi phí đi vay trong suốt kỳ hạn trái phiếu, theo phương pháp lãi suất thực tế hoặc đường thẳng. Trường hợp lãi vay được vốn hóa, mức vốn hóa không được vượt quá chi phí thực tế phát sinh.
Nếu lãi trái phiếu được trả một lần vào cuối kỳ, doanh nghiệp vẫn phải định kỳ ghi nhận chi phí lãi vay tương ứng. Chi phí phát hành trái phiếu được ghi giảm mệnh giá trái phiếu tại thời điểm ban đầu và phân bổ dần vào chi phí tài chính hoặc vốn hóa theo kỳ hạn.
Trên bảng cân đối kế toán, giá trị trái phiếu phát hành được trình bày theo giá trị thuần: mệnh giá trừ chiết khấu cộng phụ trội.
– Nguyên tắc kế toán trái phiếu chuyển đổi (TK 3432):
Trái phiếu chuyển đổi là loại có thể chuyển đổi thành cổ phiếu phổ thông của doanh nghiệp phát hành theo các điều kiện đã định. Kế toán sử dụng TK 3432 để phản ánh phần nợ gốc của loại trái phiếu này và theo dõi chi tiết theo kỳ hạn, lãi suất và mệnh giá.
Tại thời điểm phát hành, trái phiếu chuyển đổi được tách riêng thành hai cấu phần:
- Phần nợ gốc: Ghi nhận là nợ phải trả, được xác định bằng cách chiết khấu tổng giá trị thanh toán trong tương lai về hiện tại theo lãi suất của công cụ nợ tương đương không có quyền chuyển đổi.
- Phần vốn (quyền chọn cổ phiếu): Là phần chênh lệch còn lại giữa tổng số tiền thu về và phần nợ gốc, được ghi nhận vào vốn chủ sở hữu.
Chi phí phát hành trái phiếu chuyển đổi được ghi giảm phần nợ gốc tại thời điểm ban đầu và sau đó phân bổ dần vào chi phí tài chính hoặc vốn hóa, tương tự trái phiếu thường.
Khi đáo hạn, giá trị quyền chọn cổ phiếu được chuyển sang thặng dư vốn cổ phần, bất kể quyền chuyển đổi có được thực hiện hay không. Nếu trái phiếu không được chuyển đổi, doanh nghiệp hoàn trả phần nợ gốc. Trường hợp trái phiếu được chuyển đổi thành cổ phiếu, phần nợ gốc được chuyển thành vốn góp và phần chênh lệch (nếu có) sẽ ghi nhận vào thặng dư vốn cổ phần.
3. Kết cấu và nội dung phản ánh của TK343
Kết cấu và nguyên tắc phản ánh Tài khoản 343 – Trái phiếu phát hành được quy định tại khoản 2 Điều 59 Thông tư 200/2014/TT-BTC như sau:
3.1. Hệ thống tài khoản chi tiết
Tài khoản 343 được sử dụng để phản ánh toàn bộ nghiệp vụ liên quan đến việc phát hành trái phiếu nhằm huy động vốn của doanh nghiệp. Tài khoản này được phân thành hai tài khoản cấp 2:
– TK 3431 – Trái phiếu thường, bao gồm ba tài khoản cấp 3:
- Tài khoản 34311 – Ghi nhận theo mệnh giá trái phiếu phát hành.
- Tài khoản 34312 – Theo dõi chiết khấu phát sinh khi trái phiếu phát hành dưới mệnh giá.
- Tài khoản 34313 – Ghi nhận phần phụ trội khi trái phiếu phát hành vượt mệnh giá.
– TK 3432 – Trái phiếu chuyển đổi, dùng để theo dõi phần nợ gốc của trái phiếu có quyền chuyển đổi thành cổ phiếu.
3.2. Nguyên tắc ghi nhận đối với TK 3431 – Trái phiếu thường
– Bên Nợ:
- Thanh toán gốc trái phiếu đến hạn.
- Ghi nhận chiết khấu mới trong kỳ.
- Phân bổ dần phụ trội vào chi phí tài chính hoặc vốn hóa.
– Bên Có:
- Ghi nhận mệnh giá trái phiếu khi phát hành.
- Phân bổ chiết khấu vào chi phí tài chính.
- Ghi nhận phụ trội phát sinh khi phát hành trái phiếu cao hơn mệnh giá.
– Số dư cuối kỳ bên Có: Thể hiện số dư nợ gốc từ việc phát hành trái phiếu chưa thanh toán đến thời điểm lập báo cáo.
3.3 Nguyên tắc ghi nhận đối với TK 3432 – Trái phiếu chuyển đổi
– Bên Nợ:
- Giá trị trái phiếu hoàn trả nếu không thực hiện quyền chuyển đổi.
- Giá trị trái phiếu chuyển đổi thành cổ phiếu, được kết chuyển vào vốn chủ sở hữu.
– Bên Có:
- Ghi nhận nợ gốc trái phiếu tại thời điểm phát hành.
- Phần tăng thêm của nợ gốc do phân bổ chi phí phát hành hoặc điều chỉnh lãi suất thực tế.
– Số dư cuối kỳ bên Có: Thể hiện tổng giá trị nợ gốc trái phiếu chuyển đổi còn lại tại thời điểm lập báo cáo tài chính.
4. Hướng dẫn hạch toán một số nghiệp vụ kinh tế liên quan đến Tài khoản 343 theo TT200
4.1. Kế toán phát hành trái phiếu thường
a) Kế toán phát hành trái phiếu theo mệnh giá
– Phản ánh số tiền thu về phát hành trái phiếu, hạch toán:
Nợ các TK 111, 112,… (Số tiền thu về bán trái phiếu)
Có TK 34311 – Mệnh giá trái phiếu.
– Nếu trả lãi trái phiếu định kỳ, khi trả lãi tính vào chi phí SXKD hoặc vốn hoá, hạch toán:
Nợ TK 635 – Chi phí tài chính (Nếu tính vào chi phí tài chính trong kỳ)
Nợ các TK 627, 241 (Nếu được vốn hoá)
Có các TK 111, 112,… (Số tiền trả lãi trái phiếu trong kỳ).
– Nếu trả lãi trái phiếu sau (khi trái phiếu đáo hạn), từng kỳ doanh nghiệp phải tính trước chi phí lãi vay phải trả trong kỳ vào chi phí SXKD hoặc vốn hoá, hạch toán:
Nợ TK 635 – Chi phí tài chính (nếu tính vào chi phí tài chính trong kỳ)
Nợ các TK 241, 627 (nếu được vốn hoá vào giá trị tài sản dở dang)
Có TK 335 – Chi phí phải trả (phần lãi trái phiếu phải trả trong kỳ).
Cuối thời hạn của trái phiếu, doanh nghiệp thanh toán gốc và lãi trái phiếu cho người mua trái phiếu, hạch toán:
Nợ TK 335 – Chi phí phải trả (tổng số tiền lãi trái phiếu)
Nợ TK 34311 – Mệnh giá trái phiếu (tiền gốc)
Có các TK 111, 112,…
– Trường hợp trả trước lãi trái phiếu ngay khi phát hành, chi phí lãi vay được phản ánh vào bên Nợ TK 242 (chi tiết lãi trái phiếu trả trước), sau đó phân bổ dần vào các đối tượng chịu chi phí.
+ Tại thời điểm phát hành trái phiếu, hạch toán:
Nợ các TK 111, 112,… (Tổng số tiền thực thu)
Nợ TK 242 – Chi phí trả trước (Chi tiết lãi trái phiếu trả trước)
Có TK 34311 – Mệnh giá trái phiếu.
+ Định kỳ, phân bổ lãi trái phiếu trả trước vào chi phí đi vay từng kỳ, hạch toán:
Nợ TK 635 – Chi phí tài chính (Nếu tính vào chi phí tài chính trong kỳ)
Nợ các TK 241, 627 (Nếu được vốn hoá vào giá trị tài sản dở dang)
Có TK 242 – Chi phí trả trước (Chi tiết lãi trái phiếu trả trước) (số lãi trái phiếu phân bổ trong kỳ).
– Chi phí phát hành trái phiếu:
+ Khi phát sinh chi phí phát hành trái phiếu, hạch toán:
Nợ TK 34311 – Mệnh giá trái phiếu
Có các TK 111, 112,…
+ Định kỳ, phân bổ chi phí phát hành trái phiếu theo phương pháp đường thẳng hoặc phương pháp lãi suất thực tế, hạch toán:
Nợ các TK 635, 241, 627 (Số phân bổ chi phí phát hành trái phiếu trong kỳ)
Có TK 34311 – Mệnh giá trái phiếu.
– Thanh toán trái phiếu khi đáo hạn, hạch toán:
Nợ TK 34311 – Mệnh giá trái phiếu
Có các TK 111, 112,…
b) Kế toán phát hành trái phiếu có chiết khấu
– Phản ánh số tiền thực thu về phát hành trái phiếu, hạch toán:
Nợ các TK 111, 112,… (Số tiền thu về bán trái phiếu)
Nợ TK 34312 – Chiết khấu trái phiếu (Chênh lệch giữa số tiền thu về bán trái phiếu nhỏ hơn mệnh giá trái phiếu)
Có TK 34311 – Mệnh giá trái phiếu.
– Trường hợp trả lãi định kỳ, khi trả lãi vay tính vào chi phí SXKD hoặc vốn hóa, hạch toán:
Nợ TK 635 – Chi phí tài chính (Nếu tính vào chi phí tài chính trong kỳ)
Nợ các TK 241, 627 (Nếu được vốn hoá vào giá trị tài sản dở dang)
Có các TK 111, 112,… (Số tiền trả lãi trái phiếu trong kỳ)
Có TK 34312 – Chiết khấu trái phiếu (Số phân bổ chiết khấu từng kỳ).
– Trường hợp trả lãi sau (Khi trái phiếu đáo hạn):
+ Từng kỳ doanh nghiệp phải tính chi phí lãi vay phải trả trong kỳ, hạch toán:
Nợ TK 635 – Chi phí tài chính (Nếu tính vào chi phí tài chính trong kỳ)
Nợ các TK 241, 627 (Nếu được vốn hóa vào giá trị tài sản dở dang)
Có TK 335 – Chi phí phải trả (Phần lãi trái phiếu phải trả trong kỳ)
Có TK 34312 – Chiết khấu trái phiếu (Số phân bổ trong kỳ).
+ Cuối thời hạn của trái phiếu, doanh nghiệp phải thanh toán gốc và lãi trái phiếu cho người mua trái phiếu, hạch toán:
Nợ TK 335 – Chi phí phải trả (Tổng số tiền lãi trái phiếu)
Nợ TK 34311 – Mệnh giá trái phiếu
Có các TK 111, 112,…
– Trường hợp trả trước lãi trái phiếu ngay khi phát hành, chi phí lãi vay được phản ánh vào bên Nợ TK 242 (chi tiết lãi trái phiếu trả trước), sau đó phân bổ dần vào các đối tượng ghi nhận chi phí.
+ Khi phát hành trái phiếu, hạch toán:
Nợ các TK 111, 112,… (Tổng số tiền thực thu)
Nợ TK 34312 – Chiết khấu trái phiếu
Nợ TK 242 – Chi phí trả trước (Số tiền lãi trái phiếu trả trước)
Có TK 34311 – Mệnh giá trái phiếu.
+ Định kỳ tính chi phí lãi vay vào chi phí SXKD trong kỳ, hoặc vốn hóa, hạch toán:
Nợ TK 635 – Chi phí tài chính (Nếu tính vào chi phí tài chính trong kỳ)
Nợ các TK 241, 627 (Nếu được vốn hoá vào giá trị tài sản dở dang)
Có TK 242 – Chi phí trả trước (Số lãi trái phiếu phân bổ trong kỳ)
Có TK 34312 – Chiết khấu trái phiếu (Số phân bổ chiết khấu từng kỳ).
+ Thanh toán trái phiếu khi đáo hạn, hạch toán:
Nợ TK 34311 – Mệnh giá trái phiếu
Có các TK 111, 112,…
c) Kế toán phát hành trái phiếu có phụ trội
– Phản ánh số tiền thực thu về phát hành trái phiếu, hạch toán:
Nợ các TK 111, 112 (Số tiền thu về bán trái phiếu)
Có TK 34313 – Phụ trội trái phiếu (Chênh lệch giữa số tiền thực thu về bán trái phiếu lớn hơn mệnh giá trái phiếu)
Có TK 34311 – Mệnh giá trái phiếu.
– Trường hợp trả lãi định kỳ:
+ Khi trả lãi tính vào chi phí SXKD hoặc vốn hoá, ghi:
Nợ TK 635 – Chi phí tài chính (Nếu tính vào chi phí tài chính trong kỳ)
Nợ các TK 241, 627 (Nếu được vốn hoá vào giá trị tài sản dở dang)
Có các TK 111, 112,… (Số tiền trả lãi trái phiếu trong kỳ).
+ Đồng thời phân bổ dần phụ trội trái phiếu để ghi giảm chi phí đi vay từng kỳ, hạch toán:
Nợ TK 34313 – Phụ trội trái phiếu (Số phân bổ dần từng kỳ)
Có các TK 635, 241, 627.
– Trường hợp trả lãi sau (khi trái phiếu đáo hạn), từng kỳ doanh nghiệp phải ghi nhận trước chi phí lãi vay phải trả trong kỳ.
+ Khi tính chi phí lãi vay cho các đối tượng ghi nhận chi phí đi vay trong kỳ, hạch toán:
Nợ các TK 635, 241, 627
Có TK 335 – Chi phí phải trả (Phần lãi trái phiếu phải trả trong kỳ).
+ Đồng thời phân bổ dần phụ trội trái phiếu để ghi giảm chi phí đi vay từng kỳ, hạch toán:
Nợ TK 34313 – Phụ trội trái phiếu
Có các TK 635, 241, 627.
+ Cuối thời hạn của trái phiếu, doanh nghiệp phải thanh toán gốc và lãi trái phiếu cho người có trái phiếu, hạch toán:
Nợ TK 335 – Chi phí phải trả (Tổng số tiền lãi trái phiếu)
Nợ TK 34311 – Mệnh giá trái phiếu (Tiền gốc)
Có các TK 111, 112,…
– Trường hợp trả trước lãi trái phiếu ngay khi phát hành, chi phí lãi vay được phản ánh vào bên Nợ TK 242 (chi tiết lãi trái phiếu trả trước), sau đó phân bổ dần vào các đối tượng chịu chi phí.
+ Khi phát hành trái phiếu, hạch toán:
Nợ các TK 111, 112,… (Tổng số tiền thực thu)
Nợ TK 242 – Chi phí trả trước (Số tiền lãi trái phiếu trả trước)
Có TK 34313 – Phụ trội trái phiếu
Có TK 34311 – Mệnh giá trái phiếu.
+ Định kỳ, tính phân bổ chi phí lãi vay cho các đối tượng ghi nhận chi phí đi vay trong kỳ, hạch toán:
Nợ TK 635 – Chi phí tài chính (Nếu tính vào chi phí tài chính trong kỳ)
Nợ các TK 241, 627 (Nếu được vốn hoá vào giá trị tài sản dở dang)
Có TK 242 – Chi phí trả trước (Số lãi trái phiếu phân bổ trong kỳ).
+ Đồng thời phân bổ dần phụ trội trái phiếu ghi giảm chi phí đi vay từng kỳ, hạch toán:
Nợ TK 34313 – Phụ trội trái phiếu (Số phân bổ phụ trội trái phiếu từng kỳ)
Có các TK 635, 241, 627.
4.2. Kế toán phát hành trái phiếu chuyển đổi
a) Tại thời điểm phát hành, kế toán xác định giá trị phần nợ gốc và quyền chọn cổ phiếu của trái phiếu chuyển đổi bằng cách chiết khấu giá trị danh nghĩa của khoản thanh toán trong tương lai về giá trị hiện tại, hạch toán:
Nợ các TK 111, 112 (Tổng số thu từ phát hành trái phiếu chuyển đổi)
Có TK 3432 – Trái phiếu chuyển đổi (Phần nợ gốc)
Có TK 4113 – Quyền chọn chuyển đổi trái phiếu (Chênh lệch giữa số tiền thu được và nợ gốc trái phiếu chuyển đổi).
b) Chi phí phát hành trái phiếu phát sinh được phân bổ dần phù hợp với kỳ hạn trái phiếu:
– Khi phát sinh chi phí phát hành trái phiếu, hạch toán:
Nợ TK 3432 – Trái phiếu chuyển đổi
Có các TK 111, 112, 338…
– Định kỳ phân bổ chi phí phát hành trái phiếu vào chi phí tài chính, hạch toán:
Nợ các TK 635, 241, 627
Có TK 3432 – Trái phiếu chuyển đổi.
c) Định kỳ, kế toán ghi nhận chi phí tài chính hoặc vốn hoá đối với số lãi trái phiếu phải trả tính theo lãi suất của trái phiếu tương tự không có quyền chuyển đổi hoặc tính theo lãi suất đi vay phổ biến trên thị trường đồng thời điều chỉnh giá trị phần nợ gốc của trái phiếu chuyển đổi, hạch toán:
Nợ TK 635 – Chi phí tài chính
Nợ các TK 241, 627 (Nếu vốn hoá)
Có TK 335 – Chi phí phải trả (Số lãi trái phiếu phải trả trong kỳ tính theo lãi suất danh nghĩa)
Có TK 3432 – Trái phiếu chuyển đổi (Phần chênh lệch giữa số lãi trái phiếu tính theo lãi suất thực tế hoặc lãi suất trái phiếu tương đương không có quyền chuyển đổi cao hơn số lãi trái phiếu phải trả trong kỳ tính theo lãi suất danh nghĩa).
d) Khi đáo hạn trái phiếu, trường hợp người nắm giữ trái phiếu không thực hiện quyền chọn chuyển đổi trái phiếu thành cổ phiếu, doanh nghiệp hoàn trả gốc trái phiếu, hạch toán:
Nợ TK 3432 – Trái phiếu chuyển đổi
Có các TK 111, 112.
Đồng thời kết chuyển giá trị quyền chọn cổ phiếu của trái phiếu chuyển đổi vào thặng dư vốn cổ phần, hạch toán:
Nợ TK 4113 – Quyền chọn chuyển đổi trái phiếu
Có TK 4112 – Thặng dư vốn cổ phần.
e) Khi đáo hạn trái phiếu, trường hợp người nắm giữ trái phiếu thực hiện quyền chọn chuyển đổi trái phiếu thành cổ phiếu, kế toán ghi giảm phần nợ gốc của trái phiếu chuyển đổi và ghi tăng vốn đầu tư của chủ sở hữu, hạch toán:
Nợ TK 3432 – Trái phiếu chuyển đổi
Có TK 4111 – Vốn góp của chủ sở hữu (Theo mệnh giá)
Có TK 4112 – Thặng dư vốn cổ phần (Phần chênh lệch giữa giá trị cổ phiếu phát hành thêm tính theo mệnh giá và giá trị nợ gốc trái phiếu chuyển đổi).
Đồng thời kết chuyển giá trị quyền chọn cổ phiếu của trái phiếu chuyển đổi vào thặng dư vốn cổ phần, hạch toán:
Nợ TK 4113 – Quyền chọn chuyển đổi trái phiếu
Có TK 4112 – Thặng dư vốn cổ phần.
5. Các câu hỏi thường gặp liên quan đến TK343 theo TT200
Khi nào phát sinh chiết khấu hoặc phụ trội trái phiếu?
Chiết khấu hoặc phụ trội phát sinh tại thời điểm phát hành trái phiếu, khi có sự chênh lệch giữa giá phát hành và mệnh giá trái phiếu:
- Chiết khấu trái phiếu: Phát hành thấp hơn mệnh giá (lãi suất thị trường > lãi suất danh nghĩa).
- Phụ trội trái phiếu: Phát hành cao hơn mệnh giá (lãi suất thị trường < lãi suất danh nghĩa).
Phần chênh lệch này được ghi nhận vào TK 34312 hoặc 34313 và được phân bổ dần trong suốt thời hạn trái phiếu.
Doanh nghiệp có thể lựa chọn phương pháp nào để phân bổ chiết khấu hoặc phụ trội?
Doanh nghiệp được lựa chọn một trong hai phương pháp sau để phân bổ chiết khấu/phụ trội:
- Phương pháp đường thẳng: Phân bổ đều theo thời hạn trái phiếu.
- Phương pháp lãi suất thực tế: Phân bổ theo lãi suất thực tế trên thị trường, chính xác hơn nhưng phức tạp hơn.
Có được thay đổi phương pháp phân bổ chiết khấu hoặc phụ trội sau khi đã chọn không?
Theo nguyên tắc kế toán, doanh nghiệp phải nhất quán áp dụng phương pháp phân bổ đã chọn trong suốt thời hạn trái phiếu. Việc thay đổi phương pháp chỉ được thực hiện nếu có lý do hợp lý và cần được thuyết minh rõ ràng trên báo cáo tài chính.
Tạm kết:
Qua việc vận dụng chính xác các quy định trong TT200, doanh nghiệp có thể đảm bảo thông tin tài chính phản ánh đúng thực trạng nguồn vốn huy động qua phát hành trái phiếu. Tài khoản 343 theo Thông tư 200 không chỉ là công cụ kế toán mà còn là nền tảng cho việc kiểm soát rủi ro tài chính và nâng cao hiệu quả quản trị. Hy vọng những thông tin mà chúng tôi cung cấp qua bài viết này sẽ đem lại nhiều giá trị hữu ích cho bạn đọc.
