Chuẩn mực kế toán Việt Nam số 07 (VAS 07) – “Kế toán các khoản đầu tư vào công ty liên kết” là một trong sáu chuẩn mực được ban hành trong đợt 3 theo Quyết định số 234/2003/QĐ-BTC.
VAS 07 quy định nguyên tắc và phương pháp kế toán đối với các khoản đầu tư mà nhà đầu tư có ảnh hưởng đáng kể tới công ty được đầu tư (nhưng không kiểm soát hoặc đồng kiểm soát).
Mục tiêu của chuẩn mực là đảm bảo thông tin tài chính phản ánh trung thực, hợp lý quyền lợi kinh tế của nhà đầu tư, đặc biệt trong báo cáo tài chính hợp nhất – nơi việc ghi nhận theo phương pháp vốn chủ sở hữu giúp phản ánh đầy đủ hơn mối quan hệ tài chính giữa các bên.
1. Mục đích & Phạm vi áp dụng
VAS 07 quy định và hướng dẫn các nguyên tắc, phương pháp kế toán đối với các khoản đầu tư của nhà đầu tư vào công ty liên kết, bao gồm:
- Cách ghi nhận trong báo cáo tài chính riêng của nhà đầu tư.
- Cách ghi nhận trong báo cáo tài chính hợp nhất của tập đoàn.
VAS 07 được áp dụng cho các nhà đầu tư có ảnh hưởng đáng kể trong công ty nhận đầu tư.
Chuẩn mực này có mối quan hệ mật thiết với:
- VAS 11 – Hợp nhất kinh doanh;
- VAS 25 – Báo cáo tài chính hợp nhất và kế toán khoản đầu tư vào công ty con;
- VAS 18 – Tổn thất tài sản;
- VAS 17 – Thuế thu nhập doanh nghiệp;
- VAS 26 – Thông tin về các bên liên quan.
Hiểu và áp dụng đúng VAS 07 là nền tảng quan trọng để lập báo cáo tài chính hợp nhất phản ánh trung thực, hợp lý quyền sở hữu và lợi ích kinh tế của doanh nghiệp mẹ trong các công ty liên kết.
Tải ngay File Word VAS 072. Các khái niệm quan trọng về các khoản đầu tư vào công ty liên kết
Chuẩn mực cũng quy định hệ thống khái niệm để áp dụng cho kế toán các khoản đầu tư vào công ty liên kết:
| Thuật ngữ | Định nghĩa theo chuẩn mực |
|---|---|
| Công ty liên kết | Là công ty trong đó nhà đầu tư có ảnh hưởng đáng kể, nhưng không phải là công ty con hoặc công ty liên doanh. |
| Ảnh hưởng đáng kể | Là quyền tham gia vào việc ra quyết định về chính sách tài chính và hoạt động của bên nhận đầu tư, nhưng không kiểm soát các chính sách đó. |
| Phương pháp vốn chủ sở hữu | Ghi nhận đầu tư ban đầu theo giá gốc; sau đó điều chỉnh theo phần sở hữu trong tài sản thuần của công ty liên kết. |
| Phương pháp giá gốc | Ghi nhận đầu tư theo giá gốc ban đầu, chỉ ghi nhận lợi nhuận được chia. |
| Tài sản thuần | Là tổng tài sản trừ (-) nợ phải trả. |
3. Các hướng dẫn quan trọng trong VAS 07 về các khoản đầu tư vào công ty liên kết
3.1. Cách xác định nhà đầu tư có ảnh hướng đáng kể
Theo đoạn 04 của VAS 07, thì một nhà đầu tư được coi là có ảnh hưởng đáng kể nếu:
- Nắm giữ trực tiếp hoặc gián tiếp ≥ 20% quyền biểu quyết của công ty được đầu tư (trừ khi có thỏa thuận khác);
- Hoặc thể hiện qua các dấu hiệu thực tế như:
- Có đại diện trong Hội đồng quản trị;
- Tham gia hoạch định chính sách chiến lược;
- Có giao dịch kinh tế quan trọng;
- Có trao đổi cán bộ quản lý, kỹ thuật.
Theo quy định trên, kế toán doanh nghiệp khi đánh giá ảnh hưởng đáng kể, cần thu thập hồ sơ pháp lý, điều lệ công ty liên kết, hợp đồng góp vốn và biên bản họp HĐQT để chứng minh quyền tham gia quyết định.
3.2. Hướng dẫn về hai phương pháp kế toán toán với các khoản đầu tư vào công ty liên kết
(1) Phương pháp giá gốc
Phương pháp giá gốc được áp dụng cho báo cáo tài chính riêng của nhà đầu tư. Trong đó:
- Khoản đầu tư được ghi nhận theo giá gốc (tổng chi phí bỏ ra để mua cổ phần, góp vốn).
- Thu nhập chỉ ghi nhận khi lợi nhuận được chia từ công ty liên kết (từ lợi nhuận phát sinh sau ngày đầu tư).
- Các khoản khác nhận được (không phải lợi nhuận chia) được coi là thu hồi vốn đầu tư → ghi giảm giá trị đầu tư.
Ví dụ:
| Tình huống | Định khoản kế toán |
|---|---|
| Góp vốn vào công ty liên kết | Nợ TK 222 – Đầu tư vào công ty liên kết Có TK 111, 112, 211,… |
| Nhận cổ tức bằng tiền | Nợ TK 111, 112 Có TK 515 – Doanh thu hoạt động tài chính |
| Nhận cổ tức bằng cổ phiếu | Ghi tăng số lượng cổ phiếu nhưng không ghi nhận doanh thu, chỉ điều chỉnh giá trị ghi sổ khi bán. |
| Thu hồi một phần vốn đầu tư | Nợ TK 111, 112 Có TK 222 |
(2) Phương pháp vốn chủ sở hữu
Phương pháp vốn chủ sở hữu áp dụng cho báo cáo tài chính hợp nhất.
Cách hạch toán như sau:
- Ghi nhận ban đầu theo giá gốc.
- Sau đó điều chỉnh giá trị đầu tư theo phần lãi, lỗ hoặc thay đổi vốn chủ sở hữu của công ty liên kết.
- Khi công ty liên kết chia lợi nhuận → giảm giá trị khoản đầu tư.
Ví dụ:
| Giai đoạn | Ghi nhận kế toán |
|---|---|
| Ghi nhận ban đầu | Nợ TK 222 – Đầu tư vào công ty liên kết Có TK 111, 112, 331,… |
| Phản ánh phần lãi của công ty liên kết | Nợ TK 222 Có TK 515 – Thu nhập từ công ty liên kết |
| Phản ánh phần lỗ của công ty liên kết | Nợ TK 635 – Chi phí tài chính Có TK 222 |
| Khi công ty liên kết chia cổ tức | Nợ TK 111, 112 Có TK 222 |
Lưu ý: Nếu phần lỗ vượt quá giá trị ghi sổ đầu tư → ngừng ghi nhận thêm lỗ trừ khi có nghĩa vụ bảo lãnh hoặc cam kết trả thay. Khi công ty liên kết có lãi trở lại, chỉ được ghi nhận phần lãi sau khi đã bù đắp hết phần lỗ trước đây.
3.3. Hướng dẫn về trình bày trong báo cáo tài chính
Theo đoạn 21 – 21 trong VAS 07, nhà đầu tư phải trình các thông tin trên báo cáo tài chính gồm:
- Phải trình bày danh sách các công ty liên kết, tỷ lệ sở hữu và tỷ lệ quyền biểu quyết.
- Nêu phương pháp kế toán được sử dụng.
- Trên Bảng cân đối kế toán hợp nhất, khoản đầu tư vào công ty liên kết được trình bày như một tài sản dài hạn riêng biệt.
- Phần lãi/lỗ được trình bày riêng trên Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh hợp nhất.
Dựa vào quy định trên, doanh nghiệp nên lập bảng theo dõi biến động khoản đầu tư vào từng công ty liên kết, gồm:
- Giá gốc đầu tư ban đầu;
- Phần lợi nhuận/lỗ ghi nhận hằng kỳ;
- Lợi nhuận được chia;
- Số dư cuối kỳ.
3.4. Các quy định bổ sung quan trọng khác về các khoản đầu tư vào công ty liên kết
Ngoài các hướng dẫn trên, VAS 07 cũng quy định nhiều điều quan trọng khác về các khoảng đầu tư vào công ty liên kết:
| Đối tượng | Quy định |
| Về chênh lệch giá đầu tư – giá trị tài sản thuần | Phần chênh lệch được xử lý theo chuẩn mực Hợp nhất kinh doanh (VAS 11), tức là phân bổ hoặc ghi nhận lợi thế thương mại. |
| Về kỳ lập báo cáo tài chính | Báo cáo của công ty liên kết nên lập cùng kỳ với nhà đầu tư. Nếu khác kỳ, phải điều chỉnh các giao dịch trọng yếu giữa hai thời điểm. |
| Về cổ phiếu ưu đãi cổ tức | Khi tính phần lãi của nhà đầu tư, cần loại trừ cổ tức ưu đãi trả cho cổ đông bên ngoài. |
| Về tổn thất tài sản | Khi có dấu hiệu giảm giá trị khoản đầu tư, áp dụng VAS 18 để trích lập dự phòng tổn thất đầu tư tài chính. |
| Về thuế thu nhập doanh nghiệp | Các khoản thuế phát sinh liên quan phải được kế toán theo VAS 17. |
| Về khoản mục ngẫu nhiên và dự phòng | Thực hiện theo VAS 18 – Dự phòng, nợ phải trả và tài sản ngẫu nhiên. |
Kết luận:
VAS 07 là chuẩn mực đặc biệt quan trọng trong nhóm chuẩn mực hợp nhất và đầu tư tài chính, giúp:
- Phản ánh đúng giá trị thực tế của các khoản đầu tư dài hạn;
- Cung cấp thông tin minh bạch cho cổ đông và cơ quan quản lý;
- Hỗ trợ nhà quản trị đánh giá hiệu quả đầu tư vào các công ty có liên kết chiến lược.
Khi triển khai thực tế, doanh nghiệp cần:
- Xác định chính xác tỷ lệ sở hữu và đánh giá “ảnh hưởng đáng kể”.
- Lập hồ sơ kế toán tách biệt giữa báo cáo riêng (phương pháp giá gốc) và báo cáo hợp nhất (phương pháp vốn chủ sở hữu).
- Thường xuyên đối chiếu thông tin với công ty liên kết để cập nhật lãi, lỗ, thay đổi vốn chủ sở hữu.
- Đảm bảo tuân thủ các chuẩn mực liên quan (VAS 11, 17, 18, 25, 26) để báo cáo hợp nhất nhất quán và chính xác.
Ghi chú: Bài viết này được biên soạn dựa trên văn bản gốc của Chuẩn mực kế toán Việt Nam số 07 (ban hành kèm Quyết định 234/2003/QĐ-BTC), chỉ mang tính chất hướng dẫn nghiệp vụ và tham khảo, không thay thế cho văn bản pháp lý chính thức.
