Chuyển đổi báo cáo tài chính từ VAS sang IFRS

Chuyển đổi báo cáo tài chính từ VAS sang IFRS là điều tất yếu để doanh nghiệp nâng cáo tính minh bạch và đủ điều kiện để tiếp cận thị trường vốn toàn cầu. Tuy nhiên quá trình chuyển đổi cần phải chuẩn bị bài bản và thực hiện đúng. Ketoan.vn sẽ hướng dẫn chi tiết về các bước cũng như đưa ra các lưu ý để chủ doanh nghiệp có thể cẩn thận hơn trong quá trình chuyển đổi và hội nhập. 

1. Khái niệm về VAS và IFRS

VAS là hệ thống nguyên tắc, quy định và phương pháp kế toán cơ bản do BTC xây dựng được dựa trên chuẩn mực kế toán quốc tế. Chuẩn mực kế toán Việt Nam đã được điều chỉnh lại để phù hợp với đặc thù kinh tế, mang đến những mục đích: 

• Đảm bảo tính trung thực, minh bạch trong hoạt động kế toán 
• Hướng dẫn và thống nhất cách lập báo cáo
• Căn cứ hỗ trợ kiểm toán 

IFRS (International Financial Reporting Standards) là chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế với những quy tắc chung để đảm bảo báo cáo tài chính có tính thống nhất, minh bạch và có thể so sánh với toàn thế giới. 

2. Các bước chuyển đổi báo cáo tài chính VAS sang IFRS

Việc chuyển đổi báo cáo tài chính từ VAS sang IFRS đòi hỏi doanh nghiệp thực hiện theo một quy trình rõ ràng để đảm bảo tính chính xác và nhất quán. Do đó, doanh nghiệp cần lần lượt xác định thời điểm chuyển đổi, phân tích sự khác biệt, chuẩn bị dữ liệu, lập bảng điều chỉnh và cuối cùng là lập BCTC theo IFRS. Dưới đây là các bước cần thiết trong toàn bộ quá trình chuyển đổi.

2.1 Xác định thời điểm chuyển đổi

Bước đầu tiên quan trọng trong quá trình chuyển đổi BCTC là xác định năm bắt đầu chuyển đổi của doanh nghiệp. Theo yêu cầu của IFRS 1 – Lần đầu áp dụng IFRS, doanh nghiệp cần phải trình bày thông tin so sánh cho BCTC trong lần chuyển đổi đầu tiên.

Ví dụ, nếu năm doanh nghiệp bắt đầu chuyển đổi là 2026, BCTC lần đầu áp dụng IFRS sẽ là BCTC năm 2026, và ngày chính thức chuyển đổi sang IFRS là 01/01/2025. Do đó, doanh nghiệp cần phải chuẩn bị các dữ liệu cần thiết từ ít nhất một năm trước thời điểm bắt đầu lập BCTC theo IFRS. Các báo cáo tài chính đầu tiên theo IFRS cần bao gồm:

• Báo cáo tình hình tài chính tại các mốc: 01/01/2025, 31/12/2025 và 31/12/2026.
• Báo cáo thu nhập toàn diện cho các năm 2025 và 2026.
• Báo cáo lưu chuyển tiền tệ cho các năm 2025 và 2026.
• Báo cáo thay đổi vốn chủ sở hữu cho các năm 2025 và 2026.
• Ngoài ra, các thuyết minh phải cung cấp thông tin so sánh cho tất cả các báo cáo trên.

2.2 Xác định sự khác biệt giữa VAS và IFRS

Đây là một trong những bước khó khăn nhất trong quá trình chuyển đổi. Kế toán viên cần phải có nền tảng vững vàng về cả VAS và IFRS để nhận diện các giao dịch có sự khác biệt giữa hai hệ thống kế toán này.

Cách tiếp cận hiệu quả là doanh nghiệp rà soát từng khoản mục trên Bảng cân đối kế toán và Báo cáo kết quả kinh doanh theo VAS. Một cách chi tiết hơn, doanh nghiệp có thể kiểm tra từng khoản mục trên Bảng cân đối thử. Các khác biệt thường gặp liên quan đến các mục như tài sản cố định (cả hữu hình và vô hình), thuê tài sản, và doanh thu.

Doanh nghiệp nên tham khảo IFRS 1 – Lần đầu áp dụng IFRS để hiểu rõ các quy tắc ghi nhận tài sản và nợ phải trả, phân loại lại tài khoản, cách đo lường tài sản cũng như các ngoại lệ và miễn trừ khi chuyển đổi sang IFRS.

2.3 Chuẩn bị thông tin cụ thể cho mỗi sự khác biệt cần điều chỉnh 

Khi đã xác định được các khoản mục có sự khác biệt, doanh nghiệp sẽ thu thập thông tin để thực hiện điều chỉnh theo hai bước sau:

• Bước 1: Doanh nghiệp thu thập các bút toán đã ghi nhận theo VAS liên quan đến những khoản mục có sự khác biệt từ khi bắt đầu cho đến thời điểm báo cáo. Mặc dù không cần phải thu thập mọi bút toán đơn lẻ, doanh nghiệp vẫn cần tính tổng giá trị ghi nhận cho từng khoản mục tại thời điểm báo cáo.
• Bước 2: Kế toán viên sẽ xác định cách thức ghi nhận các giao dịch này theo IFRS và tính toán tổng giá trị cần điều chỉnh cho từng khoản mục trên BCTC lập theo IFRS.

2.4 Chuẩn bị bảng tổng hợp các điều chỉnh

Chuẩn bị một bảng excel tổng hợp tất cả các bút toán điều chỉnh, bao gồm các bút toán đảo ngược bút toán đã ghi nhận theo VAS và các bút toán mới ghi nhận theo IFRS.

Có hai lưu ý quan trọng:

• Các bút toán đảo ngược bút toán đã ghi nhận theo VAS sẽ là việc ghi ngược lại các bút toán gốc. Ví dụ, với thuê hoạt động, bút toán gốc theo VAS là Nợ Chi phí thuê hoạt động/ Có Phải trả người bán, bút toán đảo ngược sẽ là Nợ Phải trả người bán/ Có Chi phí thuê hoạt động.
• Các bút toán ghi nhận vào Báo cáo kết quả kinh doanh của các kỳ trước sẽ được kết chuyển vào số dư Lợi nhuận chưa phân phối của kỳ hiện tại. Các bút toán này không thể ghi nhận vào Báo cáo thu nhập toàn diện của kỳ hiện tại.

Sau khi ghi nhận các bút toán điều chỉnh, kế toán viên sẽ tính số dư theo IFRS bằng cách cộng số dư theo VAS và tổng tất cả các điều chỉnh, từ đó có thể lập Bảng cân đối thử theo IFRS và BCTC theo IFRS.

2.5 Lập báo cáo tài chính theo IFRS

Khi đã có Bảng cân đối thử theo IFRS, kế toán viên có thể tiến hành lập bộ BCTC theo IFRS với những điểm cần lưu ý sau:

• Báo cáo tình hình tài chính: Yêu cầu phân biệt rõ các khoản ngắn hạn và dài hạn, sắp xếp theo tính thanh khoản. Doanh nghiệp có thể cần phân loại lại hoặc tách/gộp một số tài khoản đã ghi nhận theo VAS nhưng sẽ được trình bày khác theo IFRS. Ví dụ, tài sản sinh học theo IFRS phải được trình bày riêng biệt, trong khi theo VAS, nó lại được ghi nhận trong TSCĐ hoặc Hàng tồn kho.
• Báo cáo thu nhập toàn diện: Theo IAS 1, yêu cầu phải tách biệt giữa Báo cáo lãi/lỗ từ hoạt động kinh doanh và Báo cáo thu nhập toàn diện khác. Các mục trong thu nhập toàn diện khác bao gồm thặng dư từ việc đánh giá lại tài sản và chênh lệch tỷ giá. Doanh thu phải được trình bày là doanh thu thuần, đã bao gồm các khoản giảm trừ.
• Báo cáo lưu chuyển tiền tệ: Dòng tiền từ các hợp đồng tương lai, quyền chọn, hợp đồng kỳ hạn và hoán đổi cần được phân loại là dòng tiền từ hoạt động đầu tư. Thay đổi nợ phải trả từ hoạt động tài chính phải được trình bày riêng biệt với các tài sản và nợ phải trả khác.
• Báo cáo thay đổi vốn chủ sở hữu: Được trình bày riêng biệt thành một báo cáo độc lập.
• Thuyết minh BCTC: Cung cấp thông tin để người sử dụng có thể đánh giá được mục tiêu, chính sách và quy trình quản lý vốn của doanh nghiệp.

3. Lợi ích khi chuyển đổi BCTC từ VAS sang IFRS

Chuyển đổi BCTC từ VAS sang IFRS không chỉ là yêu cầu hội nhập, mà còn mở ra nhiều lợi thế chiến lược cho doanh nghiệp Việt Nam trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu. Cụ thể như sau: 

Tăng cơ hội tiếp cận thị trường vốn quốc tế 

Khi chuyển từ VAS sang IFRS mang đến lợi ích rõ rệt nhất chính là khả năng tiếp cận các sàn giao dịch chứng khoán lớn trên thế giới. Nhiều doanh nghiệp như VinFast, Vietjet, Bamboo Airways… đã và đang hướng đến việc IPO tại các thị trường quốc tế – nơi IFRS là tiêu chuẩn bắt buộc.

Khi doanh nghiệp đã đáp ứng yêu cầu lập BCTC theo IFRS thì sẽ đủ điều kiện để niêm yết tại sàn chứng khoán nước ngoài, tăng tính tin cậy với nhà đầu tư quốc tế và mở ra cơ hội thu hút dòng vốn lớn hơn, bền vững hơn. 

Khi niêm yết thành công không chỉ tăng khả năng huy động vốn mà còn nâng cao vị thế thương hiệu của doanh nghiệp trên thị trường toàn cầu. 

Tăng tính minh bạch, nâng cao mức độ tín nhiệm 

IFRS nhấn mạnh vào bản chất kinh tế của giao dịch, giúp thông tin tài chính phản ánh trung thực hơn tình hình doanh nghiệp. Từ đó, nhà đầu tư dễ dàng đánh giá rủi ro, tổ chức tín dụng tin tưởng hơn về báo cáo tài chính, doanh nghiệp có thể giảm chi phí vốn nhờ uy tín tài chính được cải thiện. 

Khi tính minh bạch cao hơn sẽ góp phần không nhỏ trong việc bảo vệ doanh nghiệp trước những nghi ngờ hoặc rủi ro pháp lý liên quan. 

IFRS giúp doanh nghiệp nâng cao năng lực quản trị nội bộ

Việc áp dụng IFRS không chỉ thay đổi cách lập báo cáo tài chính mà còn buộc doanh nghiệp cải thiện toàn bộ quy trình thu thập và xử lý dữ liệu. Khi chuyển đổi sang IFRS, hệ thống kế toán phải phối hợp chặt chẽ với các bộ phận như bán hàng, pháp chế, kho bãi, mua hàng… để đảm bảo dữ liệu chính xác và đầy đủ. 

Điều này giúp doanh nghiệp chuẩn hóa quy trình nội bộ, kiểm soát rủi ro tốt hơn và cung cấp thông tin tài chính có độ tin cậy cao cho ban lãnh đạo. Nhờ đó, hiệu quả quản trị tăng lên rõ rệt, giúp doanh nghiệp đưa ra quyết định chiến lược nhanh hơn và chính xác hơn.

IFRS giúp doanh nghiệp FDI tiết kiệm thời gian và chi phí

Đối với các doanh nghiệp FDI tại Việt Nam, việc phải lập song song hai bộ báo cáo – một theo VAS và một theo IFRS – gây tốn kém đáng kể về thời gian, nhân sự và chi phí kiểm toán hàng năm. 

Khi chuyển đổi hoàn toàn sang IFRS, doanh nghiệp chỉ cần xây dựng một hệ thống báo cáo thống nhất cho cả Việt Nam và công ty mẹ nước ngoài. Điều này không chỉ loại bỏ nguy cơ sai lệch dữ liệu giữa hai hệ thống mà còn tối ưu nguồn lực kế toán, giảm thiểu chi phí vận hành và giúp quy trình báo cáo trở nên nhanh chóng, đồng bộ và hiệu quả hơn.

4. Các thách thức khi chuyển đổi BCTC từ VAS sang IFRS 

Việc chuyển đổi BCTC từ VAS sang IFRS mở ra nhiều cơ hội cải thiện tính minh bạch và khả năng so sánh báo cáo, nhưng song song với đó là hàng loạt khó khăn mà doanh nghiệp phải đối mặt. Cụ thể như sau:

Thách thức về nhân lực 

Một trong những thách thức khi chuyển đổi từ VAS sang IFRS chính là nhân lực. Ngoài kế toán thì đội ngũ Ban lãnh đạo cũng cần phải hiểu rõ được bản chất của IFRS để có thể đưa ra quyết định phù hợp. 

Cấu trúc của IFRS khá phức tạp, có nhiều thuật ngữ chuyên sâu và được xây dựng trên nguyên tắc. Do đó, kế toán cần phải có khả năng đọc hiểu tài liệu Tiếng Anh, hiểu sâu về bản chất giao dịch theo IFRS và biết vận dụng xét đoán nghề nghiệp, thay vì làm theo hướng dẫn như trong VAS. 

Ví dụ: VAS có quy định rõ ràng về tài sản hữu hình, chỉ cần có giá trị trên 30 triệu đồng trở lên, thời gian sử dụng trên 1 năm thì được phân loại thành tài sản cố định. Tuy nhiên, IFRS không đưa ra giá trị tối thiểu nên kế toán cần phải xem xét liệu tài sản đó có mang đến lợi ích kinh tế trong tương lai không. Nếu không tạo lợi ích thì sẽ không được ghi nhận là tài sản cố định và ngược lại.

Có thể thấy, IFRS tạo ra áp lực lớn cho nhân sự về khả năng phân tích, phán đoán và hiểu bản chất giao dịch. 

Thách thức về hệ thống công nghệ 

Doanh nghiệp muốn vận hành IFRS thì cần phải có hệ thống phần mềm để thu thập dữ liệu đúng chuẩn mực, cho phép lập và theo dõi song song báo cáo VAS và IFRS, hỗ trợ các bút toán điều chỉnh phức tạp.

Chính vì điều này đã dẫn tới nhu cầu đầu tư công nghệ, nâng cấp hệ thống hoặc mua phần mềm mới. Chi phí đầu tư công nghệ thường sẽ có các khoản: Phí bản quyền phần mềm, tư vấn thiết lập hệ thống và đào tạo người dùng. 

Thách thức về ảnh hưởng tiêu cực đến các tiêu chí của BCTC

Một trong những khó khăn khi chuyển đổi báo cáo tài chính từ VAS sang IFRS đó chính là ảnh hưởng tới tiêu chí của BCTC khi doanh nghiệp trong lần đầu. Ví dụ:

• IAS 36 – Tổn thất tài sản: Theo IFRS yêu cầu ghi nhận tổn thất ngay khi phát sinh, còn VAS không yêu cầu ghi nhận khoản giảm giá trị này. Doanh nghiệp có thể bị giảm lợi nhuận sau thuế hoặc số dư lợi nhuận chưa phân phối khi áp dụng IFRS. 
• IFRS 16 – Thuê tài sản: Theo IFRS không còn phân biệt thuê hoạt động hay thuê tài chính. Kể cả khi thuê hoạt động cũng phải ghi nhận quyền sử dụng tài sản và nợ phải trả thuê tài sản. Điều này làm tăng nợ, tăng hệ số đòn bẩy tài chính, ảnh hưởng đến khả năng thanh toán, tỷ lệ nợ và điều kiện của các khoản vay ngân hàng. Do đó, doanh nghiệp có thể gặp bất lợi khi đánh giá năng lực tài chính hoặc khi làm việc cùng với tổ chức tín dụng. 

Các yếu tố để chuyển đổi báo cáo tài chính thành công 

Để chuyển đổi báo cáo tài chính từ VAS sang IFRS đòi hỏi nhiều thời gian và nguồn nhân lực. Một khi chuyển đổi thành công, doanh nghiệp sẽ nhận lại những lợi ích không hề nhỏ. Do đó, đơn vị cần phải chuẩn bị một kế hoạch rõ ràng để quá trình chuyển đổi BCTC thành công. Cụ thể như: 

• Xây dựng lộ trình chuyển đổi chi tiết, bao gồm các bước: xác định phạm vi và mục tiêu, chuẩn bị nguồn lực, triển khai theo kế hoạch và theo dõi tiến độ xuyên suốt quá trình.
• Thiết lập chương trình đào tạo IFRS bài bản và liên tục cho đội ngũ kế toán cũng như các bộ phận liên quan như kinh doanh, pháp chế, chiến lược… nhằm đảm bảo toàn bộ tổ chức hiểu đúng và phối hợp hiệu quả.
• Củng cố bộ máy kế toán, phân công nhân sự chuyên trách IFRS ở cả công ty mẹ và các đơn vị thành viên để đảm bảo việc áp dụng được đồng nhất trong toàn hệ thống.
• Đầu tư xây dựng hệ thống CNTT và cơ sở dữ liệu tích hợp, giúp kết nối thông tin mượt mà giữa phòng kế toán và các phòng ban khác, cũng như giữa công ty mẹ và các công ty con.
• Thiết lập quy trình chuyển đổi BCTC riêng cho doanh nghiệp, bao gồm đầy đủ các bước thực hiện và hướng dẫn chi tiết cho từng bộ phận tham gia.

5. Lưu ý khi chuyển đổi BCTC từ VAS sang IFRS

• IFRS 1 yêu cầu lập Bảng cân đối kế toán đầu kỳ theo IFRS, đây chính là điểm khởi đầu để thực hiện toàn bộ quá trình chuyển đổi.
• Mọi điều chỉnh khi chuyển đổi từ VAS sang IFRS sẽ được ghi nhận vào Vốn chủ sở hữu, do đó doanh nghiệp cần kiểm soát chặt chẽ các bút toán điều chỉnh này.
• Tận dụng tối đa các trường hợp miễn áp dụng hồi tố theo IFRS 1 để giúp doanh nghiệp tiết kiệm thời gian và giảm chi phí chuyển đổi.
• Theo dõi sát sao các hướng dẫn áp dụng IFRS 1 tại Việt Nam, vì Bộ Tài chính có thể cập nhật, điều chỉnh hoặc loại bỏ một số trường hợp được miễn trừ trong quá trình triển khai IFRS.
• Tuân thủ đầy đủ các ngoại lệ không được áp dụng hồi tố theo quy định của IFRS 1.
• Đảm bảo các điều chỉnh từ VAS sang IFRS được phản ánh đầy đủ thông qua nguồn vốn, tránh sai lệch số liệu trong giai đoạn chuyển đổi.
• Lưu ý yêu cầu công bố thuyết minh báo cáo tài chính cho cả kỳ bán niên và cả năm trong năm tài chính đầu tiên áp dụng IFRS.
• Xây dựng kế hoạch thu thập và chuẩn hóa dữ liệu ngay từ sớm để đáp ứng đầy đủ các yêu cầu lập báo cáo và thuyết minh theo IFRS.

Có thể thấy, chuyển đổi báo cáo tài chính từ VAS sang IFRS là một quá trình phức tạp nhưng mang lại nhiều lợi ích bền vững cho doanh nghiệp. Khi được thực hiện bài bản theo đúng lộ trình, doanh nghiệp không chỉ cải thiện tính minh bạch của thông tin tài chính mà còn nâng cao vị thế cạnh tranh và khả năng tiếp cận thị trường quốc tế. Đây chính là bước chuyển mình quan trọng giúp doanh nghiệp phát triển mạnh mẽ và bền vững trong thời kỳ hội nhập.