Trong hoạt động kinh doanh, hàng tồn kho đôi khi không thể bán ra với mức giá như kỳ vọng ban đầu. Do tác động từ thị trường, chất lượng sản phẩm hay chiến lược kinh doanh, doanh nghiệp có thể phải xem xét việc bán ra với giá thấp hơn giá vốn. Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra là: Liệu doanh nghiệp có được phép bán hàng thấp hơn giá vốn? Việc này có vi phạm quy định pháp luật, thuế hay không? Bài viết dưới đây sẽ phân tích chi tiết để kế toán và chủ doanh nghiệp nắm rõ.
1. Có được phép bán thấp hơn giá vốn không?
Căn cứ theo quy định nêu trên thì doanh nghiệp có quyền tự định giá với sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ của mình. Tuy nhiên, điều này không đồng nghĩa với việc doanh nghiệp được phép thanh lý hàng tồn kho thấp hơn giá vốn.
Căn cứ theo quy định trên thì trường hợp doanh nghiệp bán hàng thấp hơn giá vốn mua vào có thể bị đánh giá là hành vi “hạch toán giá trị hàng hóa mua vào, bán ra không theo giá thực tế thanh toán phù với thị trường”.
Như vậy, về cơ bản doanh nghiệp có thể thực hiện bán hàng hóa thấp hơn giá vốn vì lý do thị trường hoặc chiến lược kinh doanh, tuy nhiên cơ quan thuế thường coi đây là dấu hiệu rủi ro và doanh nghiệp có thể bị ấn định thuế theo quy định để đảm bảo tuân thủ pháp luật về Thuế.
2. Một số điều cần biết về bán hàng hóa thấp hơn giá vốn
2.1 Nguyên nhân bán hàng hóa thấp hơn giá vốn
Một số nguyên nhân phổ biến khiến doanh nghiệp buộc phải bán thấp hơn giá vốn gồm:
- Hàng lỗi, kém chất lượng, không đạt tiêu chuẩn nên không thể bán với giá như ban đầu.
- Hàng tồn kho lâu ngày, lỗi mốt, chậm luân chuyển buộc phải xả hàng để tránh ứ đọng vốn.
- Hàng sắp hết hạn hoặc đã quá hạn sử dụng (thực phẩm, mỹ phẩm, dược phẩm).
- Chiến lược khuyến mại, marketing: chấp nhận bán lỗ một số mặt hàng để thu hút khách hàng hoặc giải phóng kho.
- Ngừng sản xuất hoặc thay đổi mẫu mã, cần thanh lý hàng cũ.
- Nguyên nhân khác.
Hầu hết, Cơ quan Thuế sẽ chú ý đến các doanh nghiệp bán hàng thấp hơn giá vốn. Lúc này, nếu cơ quan Thuế tiến hành kiểm tra phải có hồ sơ chứng minh để phục vụ công tác kiểm tra, kiểm toán và quyết toán thuế và đảm bảo việc giá bán thấp hơn là giá mua là hợp lý để tránh rủi ro vi phạm các quy định về Thuế.
2.2 Lý do bán hàng thấp hơn giá vốn là dấu hiệu cơ quan Thuế cho là rủi ro về thuế
Việc thanh lý hàng tồn kho với giá thấp hơn giá vốn tiềm ẩn nhiều rủi ro về thuế và tài chính. Trước hết, doanh nghiệp có thể đối mặt với nguy cơ thất thu thuế GTGT và thuế TNDN. Khi giá bán thấp hơn giá vốn, kết quả kinh doanh thường là lỗ, dẫn đến việc không phát sinh thuế TNDN phải nộp, đồng thời dễ xảy ra sai sót trong việc kê khai khấu trừ thuế GTGT.
Thứ hai, cơ quan thuế có thể xem đây là dấu hiệu gian lận. Một số doanh nghiệp lợi dụng việc bán dưới giá vốn như một cách “rút tiền mặt” hoặc chuyển lợi nhuận sang đơn vị liên kết, đặc biệt trong các giao dịch có yếu tố liên kết.
Ngoài ra, hoạt động này cũng đi ngược lại nguyên tắc thương mại thông thường. Nếu doanh nghiệp liên tục bán dưới giá vốn nhưng vẫn duy trì hoạt động ổn định, điều này dễ tạo ra nghi ngờ về tính minh bạch.
Cuối cùng, việc ghi nhận giá bán thấp hơn giá vốn còn ảnh hưởng đến tính toán giá thành của các sản phẩm khác (trong trường hợp phân bổ chi phí chung), từ đó làm sai lệch kết quả kinh doanh tổng thể của doanh nghiệp.
2.3 Giải trình khi bán hàng hóa thấp hơn giá vốn
Như đã nhắc ở trên, khi doanh nghiệp bán hàng hóa thấp hơn giá vốn có thể cơ quan Thuế sẽ đánh giá đó là hành vi rủi ro về thuế và sẽ tiến hành kiểm tra theo quy định. Lúc này, doanh nghiệp cần chuẩn bị hồ sơ giải trình. Tùy theo từng loại hàng hóa, mục đích giao dịch và hoàn cảnh cụ thể, doanh nghiệp có thể cân nhắc xây dựng bộ hồ sơ gồm các nhóm tài liệu sau:
Trước hết, cần có quyết định nội bộ về chính sách giá bán, thể hiện rõ chủ trương của ban lãnh đạo khi áp dụng mức giá thấp hơn giá vốn, kèm mục đích cụ thể như thanh lý hàng tồn, cạnh tranh thị trường hay kích cầu tiêu dùng. Đối với trường hợp hàng hóa bị lỗi, giảm chất lượng hoặc gần hết hạn, biên bản kiểm tra chất lượng và hồ sơ kỹ thuật sẽ là bằng chứng quan trọng để chứng minh lý do hạ giá.
Bên cạnh đó, báo cáo tồn kho và dữ liệu luân chuyển hàng hóa cũng cần được chuẩn bị nhằm cho thấy tình trạng hàng tồn lâu ngày, khó tiêu thụ, từ đó hợp lý hóa việc bán dưới giá vốn để thu hồi vốn và cải thiện dòng tiền. Trong những trường hợp giảm giá gắn với chương trình marketing, doanh nghiệp cần bổ sung kế hoạch và tài liệu liên quan đến chương trình khuyến mãi. Nếu chương trình phải đăng ký với cơ quan có thẩm quyền, thì văn bản chứng nhận đăng ký cũng sẽ là cơ sở quan trọng để giải trình.
Ngoài ra, tài liệu tham khảo giá thị trường như báo giá của đối thủ, giá giao dịch độc lập tại cùng thời điểm sẽ giúp chứng minh rằng mức giá bán thấp là phù hợp với thực tế khách quan. Cuối cùng, không thể thiếu chứng từ kế toán liên quan, bao gồm hóa đơn bán hàng, phiếu xuất kho, bảng tính giá vốn và các định khoản kế toán, nhằm bảo đảm sự minh bạch và nhất quán khi đối chiếu thông tin.
Cần lưu ý rằng không có một “mẫu chuẩn” duy nhất cho tất cả các trường hợp bán dưới giá vốn. Doanh nghiệp cần linh hoạt lựa chọn và kết hợp tài liệu sao cho hợp lý với từng tình huống, đồng thời đảm bảo tính đầy đủ, logic và thống nhất trong toàn bộ chuỗi chứng từ.
Kết luận
Thanh lý hàng tồn kho với giá thấp hơn giá vốn là tình huống có thể xảy ra trong thực tế kinh doanh và hiện chưa có quy định nào cấm doanh nghiệp không được thực hiện. Tuy nhiên, đây là hoạt động tiềm ẩn nhiều rủi ro về thuế, đặc biệt liên quan đến thuế GTGT, thuế TNDN và tính minh bạch trong hạch toán. Chính vì vậy, doanh nghiệp cần thận trọng khi triển khai, đồng thời chủ động chuẩn bị hồ sơ giải trình đầy đủ, từ quyết định nội bộ, báo cáo tồn kho, biên bản chất lượng đến chứng từ kế toán và tài liệu tham khảo giá thị trường.
Một bộ chứng từ rõ ràng, nhất quán sẽ không chỉ giúp doanh nghiệp giảm thiểu rủi ro khi cơ quan thuế kiểm tra mà còn hỗ trợ quản trị nội bộ hiệu quả hơn. Trong bối cảnh cạnh tranh và biến động thị trường, sự chuẩn bị kỹ lưỡng về pháp lý và kế toán sẽ là yếu tố quan trọng để doanh nghiệp vừa linh hoạt trong kinh doanh, vừa đảm bảo tuân thủ quy định pháp luật.
